Meta-Analiz ve Sistematik Derleme ile Araştırma Makalesi Hazırlama

Akademik literatür; farklı örneklemler, bağlamlar, ölçüm araçları ve tasarımlarla üretilmiş yüzlerce çalışmanın birbirinden kopuk sonuçlarıyla doludur. Sistematik derleme ve meta-analiz, bu heterojen kanıtları şeffaf arama, açık seçim kriterleri, risk-of-bias değerlendirmesi ve istatistiksel sentez ile bir araya getirir; karar vericilere ve araştırmacılara “hangi etki, hangi mekanizma üzerinden, kimin için, hangi bağlamda, ne kadar ve hangi güven aralığıyla?” sorusunun en güvenilir yanıtını sunar. Bu yazı, sistematik derleme + meta-analizi fikirden yayına taşıyan uçtan uca bir kılavuzdur: protokolden (ön kayıt), arama stratejisinden veri çıkarımına, etki büyüklüğü hesaplarından heterojenlik (τ², I²) modellemeye, yayın yanlılığı testlerinden duyarlılık analizlerine, metin/figür üretiminden politika tercümesine kadar operasyonel, yeniden üretilebilir bir yol haritası verir.

1) Problem tanımı ve kapsamın sabitlenmesi

PICO/PICOS ile soruyu yapılandırın: Popülasyon, Intervansiyon/Etkileme, Comparator/Karşılaştırma, Outcome/Çıktı, Study design.
Kapsam haritası: Kavramsal sınırlar (mekanizma, bağlam, sonuç sınıfı), dil/tarih/ yayın türü kısıtları.
Karar: Sadece RCT mi, yarı-deneysel ve gözlemseller de mi? Hiyerarşik analiz planını baştan yazın.

2) Ön kayıt ve protokol (PROSPERO/OSF)

Amaç: Seçim esnekliğini sınırlayıp p-hacking riskini azaltmak.
İçerik: Soru, dâhil/çıkar ölçütleri, arama stringleri, birincil–ikincil sonuçlar, analiz planı, heterojenlik ve yanlılık testleri, alt grup/ meta-regresyon planı, yayın yanlılığı değerlendirmesi.

3) Arama stratejisi: Kapsayıcı ve tekrar edilebilir

Veritabanları: Disipline uygun çekirdek (WoS, Scopus), alan spesifik (PsycINFO, ERIC, EconLit, PubMed, IEEE Xplore), tez/gri literatür.
Boolean + alan etiketleri: (intervention OR program) AND (outcome term) AND (random* OR quasi* OR natural experiment) gibi.
Tarih ve dil: Gerekçeli kısıt; tercüme/yerelleştirme planı.
Kaynak izleme: Dahil edilen çalışmaların referans taraması ve atıf zinciri (forward/backward).

4) Çalışma yönetimi ve tarama süreci (PRISMA akışı)

Yinelenenleri silin, ardından iki bağımsız değerlendirici başlık-özet ve tam metin tarar.
Uyuşmazlık çözümü: Üçüncü değerlendirici.
PRISMA diyagramı: N sayısı ile çıkış; dışlama gerekçeleri kategorize edilir.

5) Dahil/çıkar ölçütleri ve operasyonal tanımlar

Popülasyon: Yaş, bağlam (K12, sağlık, endüstri), coğrafya.
Müdahale/Maruziyet: Asgari doz/süre, ana bileşenler; paket müdahale ise çekirdek bileşen tanımları.
Karşılaştırma: İş-as-usual, bekleme listesi, aktif kontrol; tek kolda pre–post çalışmalarda uygun etki büyüklüğüformülleri.
Sonuçlar: Birincil (ör. gecikmeli test, sağlık çıktısı, performans) ve ikincil (memnuniyet, sürdürüm) net tariflenir.

6) Risk of Bias (RoB) ve kanıt kalitesi

RoB 2 / ROBINS-I: Rasgeleleştirme, allokasyon gizliliği, körleme, eksik veri, ölçüm yanlılığı, raporlama yanlılığı.
GRADe ile kanıt gücü (high/moderate/low/very low); hassasiyet analizlerinde RoB düzeyine göre ağırlıklandırma.

7) Veri çıkarımı (extraction) ve değişken sözlüğü

Standart form: Örneklem, bağlam, müdahale bileşenleri, sonuç metrikleri (ortalama, SD, n; oran–sayım dönüşümleri), ölçüm zamanı.
Etki büyüklüğüne uygun dönüşümler:
- Sürekli: Hedges g (bias düzeltmeli), Glass Δ; değişen varyanslarda uygun seçim.
- Oransal: Log OR, log RR; event sıfırsa Haldane–Anscombe düzeltmesi.
- Korelasyon: r → z Fisher dönüşümü.
Çok kollu deneyler: Karşılaştırma kollarını birleştirme ya da ağırlık bölüştürme.

8) Etki büyüklüğü hesapları ve belirsizlik

Tekil çalışma: g / log OR için SE ve 95% CI.
Korelasyonlu sonuçlar: Aynı çalışmada birden fazla sonuç/öm ölçüm zamanı varsa çok değişkenli meta-analizveya robuşt varyans tahlili (RVE).

9) Heterojenlik: Q, τ², I² ve açıklayıcı analizler

Sabit etki vs rastgele etkiler: Çoğu sosyal/sağlık/edtech alanında rastgele mantıklıdır.
İstatistikler: Cochran Q, τ² (DL, REML, Paule–Mandel), I².
Görselleştirme: Orman grafiği (forest), alt grup ormanları, funnel ve kontur çizimleri.

10) Alt grup analizleri ve meta-regresyon

A priori belirlenmiş moderatörler: yaş, bağlam, ölçüm zamanı (anlık vs gecikmeli), içerik dozu, metodolojik kalite, yayın yılı.
Meta-regresyon: Sürekli veya kategorik moderatör; çoklu test düzeltmeleri; kolinearite ve güç sorunu uyarıları.

11) Yayın yanlılığı ve küçük-çalışma etkisi

Funnel asimetrisi: Egger testi, Peters/Macaskill alternatifleri (oran veriler).
Trim-and-fill yalnızca duyarlılık; ana sonuç yerine geçmez.
P-curve / z-curve: Seçici raporlamaya karşı tamamlayıcı kanıt.

12) Aşırı etkili çalışmalar ve duyarlılık analizleri

Leave-one-out, influence diagnostics (DFBETAS, Cook’s distance), baujat çizimleri.
Zayıf RoB çalışmaları çıkarıldığında, küçük örnekler hariç tutulduğunda sonuçlar değişiyor mu?

13) Çoklu sonuçlar ve çoklu zaman noktaları

Önceliklendirme: Birincil zaman noktası (ör. gecikmeli test) ve hiyerarşi.
Çoklu metrikler: Meta-analiz öncesi kompozit veya çok değişkenli model; tekrarlı sayımda RVE (robust variance estimation).

14) Ağa meta-analizi (network) ve dolaylı karşılaştırmalar

Müdahale çeşitliliği genişse A–B, B–C üzerinden A–C çıkarımı; tutarlılık testleri (node-splitting).
Sabit/rastgele ağ modelleri; SUCRA ile sıralama.

15) Birey-düzey meta-analiz (IPD-MA)

Avantaj: Standartlaştırılmış sonuçlar, eksik veri modelleme, birey düzeyi moderasyon (CATE).
Zorluk: Veri paylaşımı, harmonizasyon; etik ve veri sözleşmeleri.

16) Bayesyen meta-analiz

Öncüller: τ için yarı-Cauchy/half-normal; g için yumuşak öncüller.
Çıktı: Posterior dağılım, HDI ve karar eşiği (ROPE).
Avantaj: Küçük örneklemde belirsizliğin dürüst raporu.

17) Sonuçların yorumlanması: Etki büyüklüğü ≠ önem büyüklüğü

Pratik önem: Etkiyi, alanın temel varyansı ve maliyet–etki ile çerçeveleyin.
Klinik/eğitsel anlamlılık: Önceden belirlenmiş asgari önemli fark (MCID/MID).
Genellenebilirlik: Bağlam, kalite, heterojenlik ve yayın yanlılığını açıkça yazın.

18) Raporlama standartları ve şeffaflık

PRISMA 2020 kontrol listesi.
Ekler: Arama stringleri, veri çıkarım formu, RoB tabloları, orman/funnel grafikleri, ham veri ve kod depoları (anonimleştirilmiş).

19) Görselleştirme: Karar verene konuşan figürler

Forest: Alt gruplar ve genel etki; güven aralıkları.
Funnel + kontur: Yayın yanlılığı tartışması.
Meta-regresyon eğrileri: Doz–yanıt, yıl etkisi.
Ağ grafiği: Ağa meta-analizde müdahale bağlantıları.

20) Politika tercümesi ve uygulanabilirlik

Karar kartı: “8–12 haftalık müdahale, gecikmeli testte +0,18 SD (CI: 0,10–0,26); düşük hazırbulunuşlukta +0,28 SD; maliyet/öğrenci ≈ ₺X; öneri: erişilebilirlik koşullu paket.”
Yerelleştirme: Bağlama göre uyarılar (dil, kurumsal kapasite, eşitlik etkileri).

21) Etik, erişim ve kapsayıcılık

Veri paylaşımı: Telif ve gizlilik; mümkün olduğunda özet düzey veri (AD).
Kapsayıcılık: Dil ve bölge yanlılığı; gri literatür dengesini raporlayın.
Adalet: Alt grup etkilerinin görünür kılınması (yaş, cinsiyet, sosyoekonomik, engellilik).

22) Yazılım ve yeniden üretilebilirlik hattı

R paketleri: metafor, meta, metaan, robumeta, netmeta, gemtc, bayesmeta.
Python: statsmodels, PyMC ile Bayesyen; görselleştirme için matplotlib/altair.
Repro: “run-all” betiği, versiyon sabitleme (renv/conda), literate programming (RMarkdown/Jupyter).

23) Örnek Vaka A (varsayımsal): Öğrenme bilimi—retrieval practice

Soru: Ortaöğretimde retrieval practice (geri getirme) etkisi nedir?
Veri: 42 çalışma, 9.800 öğrenci.
Model: Rastgele etkiler (REML); ana sonuç gecikmeli test.
Bulgular: g = 0,24 [0,17–0,31], I² = %36; düşük hazırbulunuşlukta g = 0,31.
Yanlılık: Funnel asimetrisi zayıf; trim-and-fill sonrası g = 0,22.

24) Örnek Vaka B (varsayımsal): Sağlık—dijital hatırlatıcılar

Soru: SMS temelli hatırlatıcılar ilaç uyumunu artırıyor mu?
Veri: 27 RCT, 18.400 hasta.
Bulgular: OR = 1,32 [1,18–1,47]; heterojenlik I² = %28; düşük gelir gruplarında OR daha yüksek.
Politika: Düşük bant genişliğinde maliyet–etkili; mahremiyet ve izin metinleri kritik.

25) Örnek Vaka C (varsayımsal): İşgücü—ücret şeffaflığı

Soru: İlanlarda ücret aralığı açıklamak ücret açığını azaltır mı?
Veri: 14 yarı-deneysel; meta-regresyonla kontrol değişkenleri.
Bulgular: g = 0,12 (negatif fark); yüksek rekabetli sektörlerde etki güçlü.
Uyarı: Yayın yanlılığı olası; duyarlılık analizinde sonuçlar sınırda.

26) Duyarlılık, sağlamlık ve “p-hacking” siperleri

Kaydırma testleri: Yıl/dil/kalite filtreleri ile tekrarla; sonuç stabil mi?
Spec curve / multiverse analysis: Mantıklı tüm spesifikasyonların dağılımını raporla.
Ön kayıt sapmaları: Neden–sonuçla açıklanır ve ayrı raporlanır.

27) Metin ve IMRaD: Yazım şablonu

Giriş: Boşluk, katkı, kuramsal köprü.
Yöntem: Protokol, arama, PRISMA, RoB, etki büyüklüğü, model, yanlılık testleri.
Bulgular: Orman/funnel, heterojenlik, alt gruplar, duyarlılık.
Tartışma: Sınırlılıklar (heterojenlik kaynakları, ölçüm eşdeğerliği, yayın yanlılığı), uygulama–politika önerileri, araştırma gündemi.

28) Karar verene sunum: Özet tablo ve “karar kartı”

Tablo: Etki büyüklüğü + CI + heterojenlik + kanıt gücü (GRADE) + maliyet/etki + eşitlik etkisi.
Kart: “Etkili bileşenler: A+B; hedef kitle: düşük hazırbulunuşluk; önerilen doz: 8–12 hafta; beklenen lift: +0,2 SD.”

Sonuç: Sentezin gücü—kanıt piramidinin en üst basamağını sorumlu inşa etmek

Sistematik derleme ve meta-analiz, tekil çalışmaların gürültüsünü azaltır; ön kayıt, şeffaf arama, risk-of-bias, heterojenlik modelleme, yayın yanlılığı değerlendirmesi ve duyarlılık analizleri ile kanıtın toplam yönünü ve büyüklüğünü güvenle gösterir. Ancak bu araçlar sihirli değnek değildir: operasyonal tanım eksikliği, kötü harmonizasyon, uygunsuz etki büyüklüğü dönüşümleri, çoklu sonuçların bağımsız sanılması, yayın yanlılığına körlük ve RoB’nin raporlanmaması; bulguları kırılgan kılar. Güçlü bir meta-analiz, rastgele etkiler mantığıyla gerçek dünyadaki çeşitliliği kabul eder; alt grup/meta-regresyon ile “kimin için, ne zaman, hangi dozda?” sorusunu açar; GRADE ile kanıt gücünü sınıflar; forest/funnel ve ağ grafiklerini karar verene anlaşılır biçimde sunar. En önemlisi, açık veri–açık kod–şeffaf protokol üçlüsüyle yeniden üretilebilirlik sağlar.

Son kertede bu kılavuzun sunduğu mimari, araştırma ekibine yalnızca bir “yayın” değil, karar verilebilir bir sentez ürünü üretmenin yolunu gösterir: Hangi müdahale/bileşen, hangi mekanizma üzerinden, kimin için, hangi bağlamda, ne kadar ve hangi güven aralığıyla etkilidir? Bu yanıtın dürüstçe ve şeffaf verilmesi; politika, klinik, eğitim ve endüstride adil, etkili ve sürdürülebilir çözümlerin kapısını açar.

Hazırlama, öğrencilerin ve profesyonellerin her türlü ödev, proje ve rapor hazırlama ihtiyaçlarına yönelik kapsamlı hizmetler sunan yenilikçi bir platformdur. Eğitim ve iş hayatında karşılaşılan zorlukları en aza indirmek ve hedeflere daha kolay ulaşmayı sağlamak için burada. Alanında uzman ve deneyimli ekip, her konuda yüksek kaliteli ve özgün içerikler oluşturarak akademik ve profesyonel başarıya ulaşmada etkin bir rol oynar. Web sitesi üzerinden sunulan hizmetler, ödevlerin doğru, eksiksiz ve zamanında hazırlanmasını garanti eder. Her projeyi titizlikle ele alarak, ihtiyaçlara göre kişiselleştirilmiş çözümler sunar ve her adımda yanında yer alırız. Akademik yazım kurallarına uygunluk, kaynakça ve referans yönetimi gibi detaylarda da profesyonel destek sağlayarak, ödevlerin kalitesini ve güvenilirliğini artırırız.

Hazırlama, geniş hizmet yelpazesi ile çeşitli akademik ve profesyonel ihtiyaçlara cevap verir. İster bir makale, ister bir tez ya da proje olsun, her türlü yazılı çalışmada yanındayız. Ayrıca, iş dünyası için gerekli olan raporlar, sunumlar ve diğer dökümanlar konusunda da uzman desteği sunuyoruz. Her müşterimizin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların zamanlarını daha verimli kullanmalarını sağlıyoruz. Platformumuz, kullanıcı dostu arayüzü ve kolay erişim imkanları ile dikkat çeker. Sadece birkaç tıklama ile hizmetlerimize ulaşabilir, talep ve isteklerinizi bize iletebilirsiniz. Müşteri memnuniyetini ön planda tutan anlayışımızla, her türlü sorunuza hızlı ve etkili çözümler sunuyoruz. Güvenilir ve profesyonel bir hizmet deneyimi yaşamanız için sürekli olarak kendimizi geliştiriyor ve yenilikleri takip ediyoruz.

Hazırlama ile tanışarak, akademik ve profesyonel başarıya giden yolda güvenilir bir partner edinmiş olacaksınız. Daha fazla bilgi ve hizmetlerden yararlanmak için hazirlama.com.tr adresini ziyaret edebilir, bizimle iletişime geçebilirsiniz. Rahat edin, hazırlayalım! Başarınıza giden yolda en büyük destekçiniz olmaktan gurur duyuyoruz.

Hazırlama Editörü

Biyografinin Tamamını Gör